Οι υγρότοποι της Αιτωλοακαρνανίας

Με αφορμή την σημερινή Παγκόσμια Ημέρα των Υγροτόπων (2 Φεβρουαρίου 2010) η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Αιτωλοακαρνανίας με τη συνεργασία της Παιδαγωγικής Ομάδας του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης της Ι.Π. Μεσολογγίου προχώρησε στην έκδοση φυλλαδίου με τίτλο: «ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ ΤΗΣ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ».

Παραθέτουμε χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τη παρούσα έκδοση:

Ποτάμια Αχελώος
(Ramsar, Natura, Εθνική Νομοθεσία)
«Ο Θεοπόταμος». «Ο Αργυροδίνης». «Ο Ασπροπόταμος». «Ο Θόας». Το σύμβολο της αιώνιας πάλης του ανθρώπου ενάντια στις φυσικές δυνάμεις, αλλά και της απόλυτης φυσικής κυριαρχίας που μπορεί να οδηγήσει σε αφθονία ή καταστροφή.
Ο πλουσιότερος σε νερά γηγενής ποταμός της Ελλάδας, πηγάζοντας από την οροσειρά της Πίνδου - χρισμένος με δυνάμεις μορφοποιητικές, καθώς με τις άφθονες προσχώσεις του διαμόρφωσε γη στο πέρασμά του και ένα από τα πλέον ποικιλόμορφα και μεγαλύτερα οικοσυστήματα - έμελλε να ταυτιστεί με έναν ακόμα σύγχρονο μύθο: μέσα από την επιδιωκόμενη εκτροπή των υδάτων του θα επιδικάσει ως «Νέος Θεός» το μέλλον της χώρας, και μαζί και την ανθρώπινη αλαζονεία και φαυλότητα που απειλεί να διαταράξει τη φυσική αρμονία μέσα από την πλάνη της ανθρώπινης επικυριαρχίας.
Εύηνος
(Ramsar Natura, Εθνική Νομοθεσία)

Ή «Φίδαρης», λόγω των πολλαπλών σχηματισμών του κατεβαίνοντας από τα ορεινά της Αιτωλοακαρνανίας, αποτέλεσε μαζί με τον Αχελώο το γενεσιουργό αίτιο της λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου και της ιδιαίτερης μορφολογίας της περιοχής. Εκβάλλοντας στα όρια Πατραϊκού και Κορινθιακού Κόλπου, υποστηρίζει ένα από τα πιο σημαντικά οικοσυστήματα, με το μεγαλύτερο ενιαίο τμήμα φυσικού αλμυρού έλους στην περιοχή.
Μόρνος
(Εθνική Νομοθεσία)
Αδύναμος πλέον, αδειάζοντας στο ταξίδι του προς την Αττική για να υδροδοτηθεί η πρωτεύουσα, εκβάλλει στα όρια με το νομό Φωκίδας, υποστηρίζοντας τον υγρότοπό του με τα λιγοστά νερά που φτάνουν στις εκβολές του.
Λιμνοθάλασσες
Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου-Αιτωλικού
(Ramsar, Natura, βιογενετικό απόθεμα, Εθνική Νομοθεσία)
Αναδύθηκε από τις φερτές ύλες και τα νερά του Αχελώου και του Ευήνου που την περιβάλλουν. Παραδομένη στη δίνη του υγρού στοιχείου, σε μια διαρκή διαδικασία μετάλλαξης, ολόκληρη η περιοχή μετατράπηκε σε ένα εκτεταμένο σύμπλεγμα υγροτόπων που ξεπερνά τα 220.000 στρέμματα. Πρόκειται για ένα πολύπλοκο και εξαιρετικά δυναμικό οικοσύστημα, όπου οι υδρολογικές συνθήκες και η αλατότητα του νερού μεταβάλλονται συνεχώς, δημιουργώντας ποικίλα υγροτοπικά περιβάλλοντα: λασπώδεις και αμμώδεις επίπεδες εκτάσεις που αποκαλύπτονται κατά την αμπώτιδα, λιμνοθάλασσες, εκτάσεις βυθού με βλάστηση Ποσειδωνίας, αλίπεδα, αλόφιλες λόχμες, κινούμενες θίνες, θαμνώδεις φυτοκοινωνίες, πουρναρότοπους, ψευδοστέπες, εκβολές ποταμών, δάση φράξου δημιουργώντας το «Εθνικό Πάρκο Λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου-Αιτωλικού, κάτω ρου και εκβολών ποταμών Αχελώου και Ευήνου και νήσων Εχινάδων».
Ολόκληρη η περιοχή έχει υποστεί έντονη επίδραση από ανθρώπινες δραστηριότητες, που είτε μείωσαν την αρχική της έκταση είτε επιβάρυναν την ποιότητα των υδάτων της είτε ανέκοψαν τη φυσική εισροή γλυκών υδάτων, ανατρέποντας το υδατικό ισοζύγιο αρμυρού και γλυκού νερού που καθόριζε την ποικιλία των οικοτύπων. Ωστόσο, παρά την εκτεταμένη υποβάθμιση, θεωρείται πολύ σημαντικός υγρότοπος.
Η πανίδα - και κυρίως η ορνιθοπανίδα - αλλά και η χλωρίδα παρουσιάζουν μεγάλη ιδιαιτερότητα λόγω της παρουσίας και κυριαρχίας ειδών του υγρού στοιχείου, περιλαμβάνοντας πολλά ενδημικά, σπάνια ή απειλούμενα είδη.
Ξεχωρίζει το αμιγές δάσος του φράξου στο Λεσίνι, που έχει χαρακτηριστεί ως βιογενετικό απόθεμα, με υπολείμματα ίδιου δάσους και στις όχθες του Ευήνου.
Επίσης οι μεγάλοι καλαμώνες, τα εκτεταμένα αλμυρά έλη, τα αλλουβιακά εδάφη του Ευήνου και η αμμόφιλη βλάστηση, ιδιαιτέρως των λουρονησίδων, αναδεικνύουν την περιοχή σε ένα τεράστιο βιολογικό εργαστήριο.
Αγκαλιάζοντας έναν ολόκληρο κόσμο - τον κόσμο της λιμνοθάλασσας - το σύμπλεγμα υγροτόπων Μεσολογγίου / Αιτωλικού προσείλκυσε από την αρχαιότητα την ανθρώπινη παρουσία. Η αφθονία των φυσικών πόρων (γλυκού νερού, αλατιού, αλιευμάτων, εύφορων και βοσκήσιμων εδαφών), η ασφάλεια που παρείχαν τα ρηχά νερά και οι ιδιόμορφοι σχηματισμοί από επιδρομείς, όπως επίσης η ομορφιά του φυσικού τοπίου εδραίωσαν την ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή. Ναυτιλία, ναυπηγική, αλιεία, αλοπηγία, εμπόριο, υπήρξαν δραστηριότητες που αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα, στηρίζοντας ταυτόχρονα σπουδαίο πολιτισμό. Ιβάρια, γαΐτες, σταφνοκάρια, πελάδες, παραπέμπουν κατευθείαν στη λιμνοθάλασσα, που ταυτίστηκε με τα πιο λαμπρά χρώματα της ιστορίας μας.
Στα βόρεια σύνορα του Νομού με τον Αμβρακικό Κόλπο, εκτείνονται σπουδαίοι υγρότοποι που προστατεύονται σε Εθνικό, Ευρωπαϊκό και Διεθνές επίπεδο: η λιμνοθάλασσα Κατάφουρκου ή Ανοιξιάτικου, η λ/θ της Βόνιτσας, η λ/θ της Ρούγας και το έλος της Μπούκας. Από τη μεριά του Ιονίου Πελάγους βρίσκεται η λ/θ Στενού Λευκάδας.
Λίμνες & Τεχνητές λίμνες
Τριχωνίδα(Natura,Εθνική Νομοθεσία)
Στο βυθό της καθιζάνουν ακόμα ίχνη από το παραλίμνιο δάσος που υπήρχε άλλοτε στο μεγαλύτερο μέρος της, ενώ σήμερα τα νερά της σκιάζουν μερικές μόνο φτελιές, ιτιές και λεύκες. Είναι η μεγαλύτερη λίμνη στην Ελλάδα τόσο σε έκταση όσο και σε υδατικό δυναμικό, με νερά που ανανεώνονται διαρκώς από ρυάκια και εσωτερικές πηγές, εξασφαλίζοντας και την ποιότητά τους. Τόσο η παραγωγικότητα της λίμνης σε αλιεύματα όσο και η στήριξη της γεωργίας την κατέστησαν σπουδαίο φυσικό πόρο, ενώ η ποικιλότητα της ιχθυοπανίδας αλλά και της χλωρίδας με τους χαρακτηριστικούς καλαμώνες να την περιζώνουν προσφέροντας καταφύγιο στην άγρια πανίδα, δημιουργούν μαζί και με τα υγρολίβαδα ένα σημαντικό οικοσύστημα και ένα μαγευτικό τοπίο.
Λυσιμαχεία (Natura, Εθνική Νομοθεσία)
Τροφοδοτείται από την Τριχωνίδα μέσω της τεχνητής τάφρου του Αλάμπεη και από το ρέμα της Ερμίτσας, ενώ βρίσκεται σε άμεση σύνδεση και με τον Αχελώο μέσω της τεχνητής τάφρου του Διμικού. Παρά τις ανθρώπινες δραστηριότητες, διατηρεί σε μεγάλο βαθμό την πανίδα και τη χλωρίδα της, αλλά και τη φυσική της ομορφιά, παρουσιάζοντας επίσης επιστημονικό και εκπαιδευτικό ενδιαφέρον.
Βουλκαριά (Natura, Εθνική Νομοθεσία)
Λίμνη με ιδιαίτερη φυσική ομορφιά και πολύ καλή φυσική κατάσταση, αποτελεί καταφύγιο για σημαντικούς πλυθησμούς άγριας πανίδας, ενώ η σπουδαιότητά της επιτείνεται καθώς στη χλωρίδα της περιλαμβάνεται το υδρόβιο είδος Cladium mariscus στη ζώνη των καλαμιώνων και το είδος Nymphaea alba, που αντιπροσωπεύεται από πληθυσμούς ιδιαίτερα υποβαθμισμένους στην Ελλάδα.
Οζερός (Natura, Εθνική Νομοθεσία)
Σημαντικός σταθμός για μεταναστευτικά και φωλεάζοντα πουλιά, η λίμνη φιλοξενεί ενδιαφέροντα είδη χλωρίδας και πανίδας, ενώ η παρουσία της βίδρας στα νερά της αποτελεί ένδειξη υγιούς οικότοπου.

Αμβρακία (Natura, Εθνική Νομοθεσία)
Η μοναδική μικροχλωριδική σύστασή της με 56 είδη φυκιών άγνωστα στον ελληνικό χώρο, η παρουσία του είδους viola που πιστοποιεί ένα υγιές φυσικό περιβάλλον, αλλά και το πλούσιο οικοσύστημα και η παρουσία επίσης σημαντικής ορνιθοπανίδας καθιστούν τη λίμνη σημαντικό υγρότοπο.

Σαλτίνη (Natura, Εθνική Νομοθεσία)
Πολύ ρηχή, μικρή και περιοδικά αλμυρή ή υφάλμυρη λίμνη κοντά στον Αμβρακικό. Συνιστά αξιοσημείωτο υγρότοπο, καθώς στις εκτεταμένες ρηχές και λασπώδεις ακτές της βρίσκουν καταφύγιο πολλά μεταναστευτικά πουλιά.
Τεχνητές λίμνες Καστρακίου, Κρεμαστών, Στράτου & Αγίου Δημητρίου (Εθνική Νομοθεσία)
Θέλοντας να καλύψει τις συνεχώς αυξανόμενες ενεργειακές του ανάγκες, ο άνθρωπος εκμεταλλεύτηκε τη δύναμη του νερού. Τα τρία φράγματα του Αχελώου στο Καστράκι, στα Κρεμαστά και στο Στράτο για τη λειτουργία υδροηλεκτρικών σταθμών και την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, και ένα ακόμα φράγμα - το φράγμα του Ευήνου στον Άγιο Δημήτριο για να υδροδοτηθεί η πρωτεύουσα, δημιούργησαν αντίστοιχα τις ομώνυμες τεχνητές λίμνες, οι οποίες σταδιακά εξελίχθηκαν σε οικοσυστήματα που συγκαταλέγονται σήμερα στους υγρότοπους του νομού.

ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ
Η Eλληνική Nομοθεσία για την προστασία της φύσης περιλαμβάνει νόμους και νομοθετικά διατάγματα που αφορούν στην προστασία ειδών, στην προστασία ειδών και ενδιαιτημάτων και στη διαχείριση του φυσικού χώρου και των πόρων.
Επιπλέον φυσικές περιοχές αναγνωρίζονται ως προστατευόμενες με την καταχώρησή τους στο πλαίσιο Διεθνών Συμβάσεων (Ramsar, UNESCO, Συμβούλιο της Ευρώπης, Σύμβαση Βαρκελώνης) ή την ένταξή τους στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο Natura 2000.